پایان نامه سیاست‌گذاری و راهبردهای نوین برای توسعه درآمد پایدار شهری

“امروزه شهرها به عنوان متمرکزترین کانون‌های توسعه، متراکم‌ترین عرصه‌های استفاده بشر از زمین و فشرده‌ترین فضاهای تجلی نیازهای انسانی، اصلی‌ترین محیط‌های انسان‌ساخت محسوب می‌شوند. توسعه شهری پایدار مستلزم الگوهایی است که ضمن برآوردن نیازهای نسل حاضر، به ظرفیت‌های نسل‌های آینده آسیبی وارد نکند.

این رویکرد نه تنها بر پایداری منابع طبیعی و محیط زیست تأکید دارد، بلکه رفاه انسانی پایدار و رضایت ساکنین را نیز هدف قرار می‌دهد. دستیابی به کارایی در توسعه پایدار شهری، از طریق ادغام بهینه رفاه انسانی، مدیریت منابع و گنجاندن ملاحظات زیست‌محیطی در سیستم شهری، امکان‌پذیر است (یان، ۲۰۱۸).

با وجود اینکه در حال حاضر نیمی از جمعیت جهان در شهرها سکونت دارند و سه چهارم منابع جهانی را مصرف می‌کنند، بسیاری از پایتخت‌های مدرن، به دلیل سهم تعیین‌کننده‌شان در ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، نه تنها در سطح ملی بلکه در مقیاس جهانی نیز از اهمیت بالایی برخوردارند (پانتلیوا و بوروزدینا، ۲۰۲۲).

در سطح جهانی، شهرداری‌ها از جمله سازمان‌های کلیدی با نقشی محوری در توسعه و گسترش فضاهای مدنی شهرها هستند. با این حال، در ایران، این نهادها اغلب از جایگاه اصلی خود در برنامه‌ریزی و مدیریت امور شهری فاصله گرفته‌اند. طی چند دهه اخیر، روند فزاینده شهرنشینی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه و همچنین در شهرهای اسلامی-ایرانی، پیشی گرفتن شهرنشینی از برنامه‌ریزی شهری را به دنبال داشته است.

این امر چالش‌های جدی را برای حفظ و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان شهری ایجاد کرده است؛ از جمله تغییرات اقلیمی، فقر و نابرابری، انحطاط مراکز شهری، حاشیه‌نشینی، کمبود زیرساخت‌ها و خدمات، انواع آلودگی‌ها و به‌طور خاص، کمبود درآمد پایدار.

در حال حاضر، یکی از مهم‌ترین مسائل پیش روی شهرداری‌ها در سراسر جهان، ایجاد منابع درآمدی کافی و تأمین هزینه‌های خدمات شهری است. گرچه منابع درآمدی شهرداری‌ها به طرق مختلف قابل وصول هستند، اما همه آن‌ها از ویژگی‌های درآمدهای پایدار برخوردار نیستند. پایداری در درآمدها مستلزم دو ویژگی اساسی است: اولاً، این اقلام باید از استمرار نسبی برخوردار باشند و ثانیاً، دستیابی به این درآمدها نباید کیفیت شهر را در معرض تهدید و تخریب قرار دهد (خدادادی سرخی، ۱۴۰۰).

دولت‌ها نقش مهمی در توسعه پایدار شهرها از طریق برنامه‌ریزی بودجه ایفا می‌کنند. با این حال، اغلب ترجیحات تصمیم‌گیرندگان و اهداف پایداری به‌طور کامل در این برنامه‌ریزی‌ها لحاظ نمی‌شوند؛ زیرا یا درک روشنی از مشکلات تصمیم‌گیری وجود ندارد، یا راه‌حل‌های واقع‌بینانه و مؤثر در دسترس نیست (آسونسائو و همکاران، ۲۰۲۰).

پژوهش‌های دا روزا و همکاران (۲۰۱۹) و ماسچن و همکاران (۲۰۱۹) نشان داده‌اند که توزیع استراتژیک بودجه عمومی می‌تواند پیشرفت‌های قابل توجهی را در علم و فناوری و متعاقباً در ساختارهای صنعتی ارتقا دهد. اقدامات برنامه‌ریزی شده توسط بخش عمومی، پتانسیل حمایت از تصمیمات مربوط به ارائه خدماتی را دارند که برای اجرای سیاست‌های پایدار ضروری هستند. آگاهی دولت به یک جنبه حیاتی برای بهبود فرآیندهای توسعه پایدار تبدیل شده و برنامه‌ریزی فعالیت‌های آتی، شناسایی اولویت‌ها، نظارت بر پیشرفت و بررسی سطوح پایداری در شهرها را ایجاب می‌کند (تزاری و همکاران، ۲۰۲۱).

در سالیان اخیر، فقدان منابع مالی مناسب و لزوم ارائه خدمات، مدیریت شهری را ناگزیر ساخته است که برای حرکت در چارچوب اصول توسعه پایدار، متکی بر درآمدهای پایدار باشد؛ که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به عوارض نوسازی و عمران شهری اشاره کرد. چالش‌های درآمدی شهرداری‌ها فراتر از کمبود منابع است و شامل نگرش موردی و مقطعی به نظام درآمدی، عدم تعیین تکلیف آن در قالب یک نظام کلان اقتصادی، عدم شفافیت نظام بودجه و درآمد، هدفمند نبودن شکل‌گیری و تأسیس سازمان‌های تابعه، توزیع نامناسب برخی درآمدها و نبود ساختار تشکیلاتی مناسب می‌شود.

همچنین، گسترش روزافزون شهرها، افزایش جمعیت و مسائلی نظیر ناهنجاری‌های بصری و زیست‌محیطی، ترافیک، آلودگی هوا، ناپایداری و ناایمنی بناها، و نارسايي در عرضه خدمات شهری، مدیران شهری را بیش از پیش با این چالش‌ها مواجه می‌کند (فیضی کوتکله و همکاران، ۱۴۰۰).

با توجه به موارد فوق، مسئله اصلی این پژوهش آن است که چگونه می‌توان عوامل مربوط به چالش‌های درآمدی شهرداری را شناسایی و حل نمود و به درآمدهای پایدار با حاشیه ایمنی قابل قبولی دست یافت؟“

فهرست مطالب

چکیده  1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه  3

1-2- بیان مسئله  4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق  6

1-4- اهداف تحقیق  7

1-5- سؤال های تحقیق  7

1-6-  فرضیه های تحقیق  7

1-7- قلمرو پژوهش  7

1-7-1- قلمرو مکانی تحقیق  7

1-7-2- قلمرو زمانی تحقیق  7

1-7-3- قلمرو موضوعی تحقیق  7

1-8- تعريف واژه‏ها و اصطلاحات فني و تخصصی  7

1-9- سازمان‌دهی تحقیق  8

فصل دوم: مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیقات انجام شده

2-1- مقدمه  10

2-2- شهرداری­ها  10

2-3- درآمد پایدار شهری  11

2-3-1- مفهوم پایداری منابع مالی  11

2-3-2- درآمد پایدار شهری  13

2-3-3- شهرهای پایدار  14

2-3-4- شاخص های پایداری شهری  14

2-3-5- منابع عمده درامد شهرداری های ایران  16

2-3-6- منابع درآمدی شهرداری ها در شرایط بحران  16

2-3-7- منابع نوین درآمد شهرداری  18

2-3-8- بازآفرینی فرهنگ و توسعه پایدار شهری  19

2-3-9- پیوند بین شهرنشینی، شهرسازی، شهرها و سلامت  20

2-3-10-دیدگاه های مختلف در رابطه با تامین مالی شهرها از سوی صاحب نظران  29

2-3-11- مهمترین تنگناها و مسائل و مشکلات شهرداری شهرهای کوچک  30

2-4- پیشینه تحقیق  32

2-4-1- مطالعات داخلی  32

2-4-2- مطالعات خارجی  36

فصل سوم: مواد و روش تحقیق

3-1- مقدمه  41

3-2- روش پژوهش  41

3-3-  جامعه آماری و حجم نمونه  41

3-3-1- جامعه آماری  41

3-3-2- نمونه آماری  42

3-3-3- روش نمونه‌گیری  43

3-4- روش جمعآوری داده­ها  43

3-5- ابزار جمعآوری داده­ها  43

3-6- روایی پرسشنامه  43

3-7-  پایایی پرسشنامه  44

3-8- روش­های تجزیه و تحلیل داده­های تحقیق  45

3-8-1- روش تجزیه و تحلیل کیفی  45

3-8-2- روش تحلیل محتوا  46

3-8-3- روش تجزیه و تحلیل کمی  47

فصل چهارم: بحث و نتایج

4-1- مقدمه  52

4-2- تجزیه و تحلیل بخش کیفی  52

4-2-1- ارائه آمار توصیفی کارشناسان  53

4-2-1-1- ترکیب جنسیتی  53

4-2-1-2- ترکیب سابقه شغلی نمونه مورد بررسی  54

4-2-2-3- ترکیب وضعیت سطح تحصیلات نمونه مورد بررسی  54

4-2-3- شناسایی عوامل بر اساس روش کدگذاری باز  54

4-3- تجزیه و تحلیل کمی  68

4-3-1- یافته های توصیفی  68

4-3-1-1- یافته­های توصیفی مربوط به جنسيت پاسخگویان  68

4-3-1-2- یافته­های توصیفی مربوط به تاهل پاسخگویان  69

4-3-1-3- یافته­های توصیفی مربوط به تحصیلات پاسخگویان  70

4-3-1-4- یافته­های توصیفی مربوط به سابقه پاسخگویان  71

4-3-2- فهرست شاخص‌های اولیه پژوهش  72

4-3-3- رتبه‌بندی شاخص­های شناسایی شده با استفاده از تکنیک AHP  73

4-3-3-1- محاسبه نرخ نا سازگاري ماتريس مقايسات زوجي و اولويت بندي عوامل  73

4-3-3-2- مقایسه زوجی معیارهای اصلی نسبت به هدف  73

4-3-3-3- مقایسه زوجی زیرمعیارها نسبت به معیارها  75

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه  78

5-2- نتایج پژوهش  79

5-3- محدودیت های تحقیق  80

5-4- پیشنهادات  81

5-4-1- پیشنهادهای کاربردی به جامعه تحقیق  81

5-4-2- پیشنهادات برای تحقیقات آتی  84

منابع و مأخذ  85